Historia

Korzenie edukacji muzycznej w Łodzi sięgają połowy XIX wieku. Początkowo lekcje gry na instrumentach oraz śpiewu odbywały się w formie zajęć prywatnych. Pionierami nauczania muzyki byli między innymi pianiści Wanda Pawłowska i Adolf Prechner – pedagodzy, pochodzącego z Łodzi, wówczas kilkuletniego Artura Rubinsteina.

Założycielką pierwszej w dziejach miasta szkoły muzycznej była śpiewaczka Julia Elszewicz. Program jej placówki, uruchomionej z początkiem roku szkolnego 1893/94, obejmował naukę śpiewu, gry na instrumentach oraz przedmiotów teoretycznych. Cztery lata później drugą łódzką szkołę uruchomił pianista Daniel Böhm. Jego przedwczesna śmierć przerwała działalność placówki, a także dała możliwość rozwoju kolejnej, założonej przez braci Ignacego i Tadeusza Hanickich. Określająca się mianem „konserwatorium” szkoła mogła szczycić się szerokim zakresem nauczania oraz wysokim poziomem – sami założyciele byli absolwentami Konserwatorium Wiedeńskiego, Królewskiej Wyższej Szkoły Muzycznej w Berlinie oraz Szkoły Karla Dawydowa w Petersburgu. Grono pedagogiczne zasilali uznani muzycy, między innymi pianiści Feliks Halpern i Rudolf Strobl. Pracowała tam również Maria Bojanowska, która w 1903 roku, po zamknięciu szkoły braci Hanickich, zorganizowała własne kursy fortepianowe. Rozwój instytucji wkrótce spowodował przekształcenie jej w szkołę muzyczną. Wśród nauczycieli placówki znaleźli się uznani kompozytorzy: Alojzy Dworzaczek, Tadeusz Joteyko oraz, prowadzący lekcje historii muzyki, Zygmunt Noskowski Nie była to jedyna tego typu organizacja w mieście – łódzkich uczniów prowadzili również pedagodzy szkoły Jakuba Winieckiego oraz kursów muzycznych Antoniego Grudzińskiego.

Bez wątpienia jedną z najważniejszych postaci w historii łódzkiego szkolnictwa artystycznego była Helena Kijeńska która w 1912 roku przejęła szkołę muzyczną po Marii Bojanowskiej. Czuwanie nad konsekwentnym rozwojem placówki doprowadziło do przekształcenia jej w 1917 roku w Liceum Muzyczne, a następnie w roku 1922 – w Konserwatorium. Do coraz silniejszej pozycji szkoły przyczyniły się szeroki program nauczania i pozyskiwanie cenionych na świecie pedagogów. Wśród nich byli pianiści Egon Petri, Józef Turczyński i Antoni Dobkiewicz, śpiewaczka Adela Comte-Wilgocka, skrzypek Alfred Wiłkomirski, wiolonczelista Kazimierz Wiłkomirski oraz kompozytorzy Jan Maklakiewicz, Kazimierz Sikorski i dyrektor stołecznego Konserwatorium Henryk Melcer-Szczawiński. Dyrygentem orkiestry konserwatoryjnej był Teodor Ryder, współpracownik Filharmonii Warszawskiej, Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej oraz Opery Lyońskiej.

Mimo licznych problemów, wynikających także z sytuacji politycznej (w tym czasie wybuch I wojny światowej), szkole udało się zachować ciągłość. Dzięki dużemu zainteresowaniu uczniów placówka rozwijała się i rozrastała. Kijeńska zdobywała fundusze na poszerzanie zbiorów bibliotecznych, zakup nowego instrumentarium oraz pozyskiwanie pedagogów, także z grona najlepszych absolwentów. Wśród osób, którym udało się zarówno osiągnąć sukces artystyczny, jak i zająć stanowiska nauczycielskie w uczelni wyróżniali się pianista, późniejszy laureat V nagrody IV Konkursu Chopinowskiego Władysław Kędra oraz rodzeństwo Bacewiczów – Grażyna i Kiejstut.

Wybuch II wojny światowej spowodował całkowity zastój oficjalnego życia kulturalnego i edukacyjnego. W grudniu 1939 roku niemiecki okupant zamknął Konserwatorium, a z jego siedziby przy ul. Krótkiej 9 (dziś Romualda Traugutta) skonfiskował instrumenty oraz zbiory biblioteki. Zagrabione mienie zostało przewiezione do Pałacu Karola Poznańskiego, gdzie wkrótce rozpoczęła działalność Städtische Musikschule – szkoła muzyczna dla młodzieży niemieckiej. Właśnie od tego momentu szkolnictwo muzyczne w Łodzi jest skupione przy dawnej fabrykanckiej rezydencji przy ul. Gdańskiej 32.

Po zakończeniu działań wojennych Helena Kijeńska z mężem Antonim Dobkiewiczem podjęli działania na rzecz reaktywowania Konserwatorium. Przy wsparciu władz miejskich oraz części pedagogów przedwojennej uczelni, którzy w czasie okupacji często prowadzili tajne nauczanie, zdecydowali, by Konserwatorium przekształcić w instytucję o charakterze społecznym. Już trzy dni po opuszczeniu Łodzi przez wojsko niemieckie, władze szkoły wkroczyły do pałacu, by w gotowej bazie, gdzie wciąż były zgromadzone instrumenty konserwatoryjne, odrodzić działalność placówki.

Jednocześnie nowe władze krajowe zaplanowały utworzenie w Łodzi państwowego konserwatorium. Dyrektorem nowo powstającej placówki mianowano Kazimierza Wiłkomirskiego, wykładowcę przedwojennej łódzkiej uczelni muzycznej. Jednak jego „organizacja” była de facto upaństwowieniem odradzającego się prywatnego Konserwatorium Kijeńskiej. Proponując swej dawnej pracodawczyni posadę wicedyrektorki i włączając ją w proces tworzenia państwowej instytucji, przekreślił jej plany na prowadzenie własnej placówki. Zaproszenie małżeństwa Kijeńskiej i Dobkiewicza do prowadzenia nowej uczelni zapewnił też Wiłkomirskiemu dostęp do ich prywatnego majątku – instrumentów, nut, książek oraz innego wyposażenia szkolnego.

Zajęcia w upaństwowionym Konserwatorium w Łodzi rozpoczęły się 24 marca 1945 roku, jeszcze przed oficjalnym otwarciem placówki (to na pamiątkę tego dnia społeczność dzisiejszej Akademii Muzycznej uroczyście obchodzi doroczne Święto Uczelni). Inauguracja pierwszej w Polsce Ludowej wyższej uczelni muzycznej odbyła się 18 kwietnia 1945 roku. Wtedy też ukonstytuowały się władze Konserwatorium w osobach rektora Kazimierza Wiłkomirskiego, prorektor Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej, dziekana Wydziału Teorii, Kompozycji i Dyrygentury Kazimierza Sikorskiego, dziekan Wydziału Instrumentalnego Marii Wiłkomirskiej, dziekan Wydziału Wokalnego Adeli Comte-Wilgockiej oraz dziekana Wydziału Pedagogicznego Mieczysława Kacperczyka.

Wkrótce, zgodnie z ministerialnymi wytycznymi, Konserwatorium zostało przekształcone w Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną, kształcącą w obszarach twórczości, odtwórczości i pedagogiki. Ze struktur wyodrębniono również Państwową Średnią Szkołę Muzyczną, na której czele stanął Kiejstut Bacewicz. Obie szkoły działały we wspólnym gmachu do roku 1974.

Grono pedagogiczne PWSM tworzyli nauczyciele reprezentujący najwyższy poziom artystyczny i nauczania. Wśród zatrudnionych znaleźli się między innymi pianistka i klawesynistka Emma Altberg, pianista Władysław Kędra, skrzypaczki Grażyna Bacewicz i Irena Dubiska, śpiewaczka Olga Olgina, śpiewak Grzegorz Orłow, muzykolog Stanisław Golachowski, kompozytorzy Karol Mroszczyk, Roman Iżykowski, Kazimierz Jurdziński i Tomasz Kiesewetter oraz kolejni rektorzy uczelni: kompozytor Kazimierz Sikorski (1947-54), teoretyk muzyki Mieczysław Drobner (1954-57) oraz pianista kameralista Kiejstut Bacewicz (1957-1969). W uczelni prowadzili zajęcia również uznani dyrygenci Władysław Raczkowski, Bohdan Wodiczko, Zdzisław Górzyński oraz Józef Karol Lasocki.

Grono pedagogiczne Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej ok. 1955 r.
Siedzą od lewej: Zofia Romaszkowa, Emma Altberg, Antoni Dobkiewicz, Helena Kijeńska-Dobkiewiczowa, Maria Wiłkomirska, Helena Ilcewicz, Maria Sobolewska, Marta Osiecimska, Olga Olgina, Kiejstut Bacewicz.
Stoją od lewej: Daniel Dankowski, Roman Iżykowski, Karol Mroszczyk, Grzegorz Orłow, Jan Kucharski, Szymon Weksler, Tomasz Kiesewetter, Mieczysław Drobner, Mieczysław Kacperczyk, Władysław Raczkowski, Franciszek Wesołowski, Franciszek Jamry, Kazimierz Jurdziński, Mieczysław Szaleski, Tadeusz Paciorkiewicz.

To dzięki pedagogom udało się dokonać podniesienia poziomu placówki oraz poszerzania zakresu nauczania. Znakiem tego byli wybitni absolwenci oraz absolwentki, którzy opuszczali mury łódzkiej uczelni, by wkrótce podbijać estrady i sceny nie tylko w kraju, ale na świecie. Postaci wyróżniające się wśród byłych studentek i studentów to: pianiści Zbigniew Szymonowicz, Edwin Kowalik, Karol Nicze, śpiewaczki Teresa Żylis-Gara, Teresa Kubiak, Delfina Ambroziak, Krystyna Rorbach, Joanna Woś, śpiewacy Tadeusz Kopacki, Zdzisław Klimek, Zdzisław Krzywicki i Szymon Komasa, skrzypaczki Wanda Wiłkomirska, Iwona Wojciechowska, Barbara Górzyńska, skrzypkowie Zenon Hodor, Zenon Płoszaj, Piotr Pławner, altowiolista Zbigniew Frieman, wiolonczelista Dominik Połoński, teoretyk muzyki Franciszek Wesołowski, dyrygent Jan Krenz oraz kompozytorzy Tadeusz Paciorkiewicz, Kazimierz Serocki, Bogdan Pawłowski, Jerzy Bauer, Piotr Hertel, Piotr Marczewski, Bronisław Kazimierz Przybylski i Włodzimierz Korcz. Wielu utalentowanych dawnych studentów tworzy dzisiejszą społeczność pedagogiczną swojej Alma Mater.

Długo można wymieniać też absolwentów, którzy z powodzeniem zasilali łódzkie instytucje – tworzyli Filharmonię, Operę (dziś Teatr Wielki), Operetkę (dziś Teatr Muzyczny), rozgłośnię radiową oraz szkoły muzyczne. Także w Bydgoszczy środowisko artystyczne tworzyli muzycy wykształceni przez akademików z Łodzi. Duże zainteresowanie kandydatów z województw północnych było przyczyną utworzenia w 1974 roku filii łódzkiej PWSM właśnie w mieście nad Brdą. Funkcjonowała ona do roku 1981, gdy usamodzielniła się i dała początek bydgoskiej Akademii Muzycznej.

Wielokrotne przekształcenia organizacyjne obejmowały strukturę wewnętrzną oraz status uczelni. W roku 1982 nastąpiła zmiana nazwy Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej na Akademię Muzyczną. Od roku 1999 nosi ona nazwiska swoich absolwentów i byłych pedagogów – Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów.

Intensywny rozwój artystyczny i naukowy uczelnia zawdzięcza znakomitym muzykom, wybitnym pedagogom i niezwykłym osobowościom swoich kolejnych rektorów. Byli to kolejno profesorowie: