Muzykoterapia i psychosomatyka

redakcja – Stella Kaczmarek, Bartłomiej Tarkowski
Łódź 2025
ISBN 978-83-60929-97-1
objętość: 250 stron
   
cena: 40 zł

SPIS TREŚCI

Rozdział I

Podstawowa wiedza o psychosomatyce i muzykoterapii

• Stella Kaczmarek
  Skąd czerpać wiedzę o psychosomatyce?
• Klaudia Kukiełczyńska-Krawczyk
  Historia badań nad psychosomatyką przeżycia muzycznego w polskiej literaturze muzykoterapeutycznej
• Magdalena Owczarek
  Artyści w trosce o kondycję psychiczną człowieka

Rozdział II

Psychosomatyka. Podstawy teoretyczne i badania medyczne

• Stella Kaczmarek
  Emocjonalne korelaty zaburzeń psychosomatycznych
• Tadeusz Pietras
  Psychosomatyczne korelaty otyłości i cukrzycy
• Andrzej Witusik
  Psychosomatyczne aspekty astmy oskrzelowej – znaczenie psychoterapii (badania własne)
• Bartłomiej Tarkowski, Joanna Kapusta, Eniko Nagy, Katalin Kovacs, Anna Lipert
  Psychosomatyka stresu
• Aleksandra Pawłowska
  Psychosomatyczne uwarunkowania zaburzeń lękowych

Rozdział III

Zastosowanie muzykoterapii w wybranych zaburzeniach psychosomatycznych

• Daniela Colonna-Kasjan
  Muzykoterapia w onkologii - możliwości wsparcia muzykoterapeutycznego pacjentek chorych na raka piersi
• Jagoda Połednik
  Zastosowanie muzykoterapii w leczeniu kompulsywnego objadania się
• Angelika Wojciechowska
  Muzykoterapia we wspomaganiu procesu edukacyjnego dzieci z płodowym zespołem alkoholowym (FAS)
• Aleksandra Bykowska
  „Też tu jestem” – muzykoterapia we wspomaganiu rodzica/opiekuna dziecka z niepełnosprawnościami

Rozdział IV

Wybrane metody arteterapeutyczne w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych

• Daria Kmieć
  Wybrane metody arteterapii jako wsparcie leczenia osób uzależnionych
• Zuzanna Kasprzyk-Molenda
  Bieganie Somatyczne – ćwiczenie świadomości ciała w ruchu
• Natalia Kosztowny
  Medytacja dźwiękowa, jako metoda z pogranicza muzykoterapii i praktyk uważności oraz możliwości jej zastosowania – w kierunku podstaw naukowych zastosowania medytacji dźwiękowych
• Joanna Posłuszna
  Problematyka Mindfulness-Based Stress Reduction a choroby przewlekłe i zaburzenia psychiczne. Najnowsze ujęcia

Biogramy

WSTĘP

Zaburzenia psychosomatyczne, w których czynniki psychiczne mają istotny wpływ na rozwój i przebieg objawów fizycznych, stają się coraz bardziej powszechne w XXI wieku. Wzrost poziomu stresu, zmieniający się styl życia oraz kumulujące się obciążenia psychiczne przyczyniają się do częstszego występowania tego typu zaburzeń.
Szacuje się, że od 20% do 30% pacjentów zgłaszających się do lekarzy pierwszego kontaktu cierpi na zaburzenia psychosomatyczne, takie jak przewlekłe bóle, dolegliwości żołądkowo­‍‐jelitowe, bóle głowy czy zaburzenia snu, które nie mają jednoznacznej przyczyny fizycznej, ale są związane z czynnikami psychologicznymi. Badania z 2019 roku przeprowadzone w Niemczech wykazały, że około 25% populacji doświadcza objawów psychosomatycznych, z czego około 12% wymaga intensywnego leczenia. Dolegliwości te najczęściej dotyczą młodych dorosłych i osób w średnim wieku (dojrzałych dorosłych).
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje stres za „epidemię zdrowotną XXI wieku”, wskazując na jego istotny związek z rozwojem zaburzeń psychosomatycznych, takich jak choroby serca, otyłość, nadciśnienie, zaburzenia snu i różnego rodzaju bóle. W krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone czy kraje Europy Zachodniej, stres jest jednym z głównych czynników powodujących rozwój chorób psychosomatycznych. W badaniu opublikowanym w 2017 roku przez American Psychological Association aż 75% dorosłych Amerykanów zgłaszało odczuwanie silnego stresu, co niejednokrotnie prowadzi do fizycznych objawów, takich jak bóle głowy, zmęczenie, bóle mięśni i dolegliwości trawienne.
W XXI wieku obserwuje się także wzrost liczby dzieci i młodzieży cierpiących na zaburzenia psychosomatyczne, co jest związane z presją społeczną, szkolną, trudnościami w relacjach z rówieśnikami oraz coraz częstszym występowaniem problemów emocjonalnych, takich jak lęk i depresja.
Badania z 2020 roku przeprowadzone w krajach europejskich wykazały, że od 10% do 20% dzieci w wieku szkolnym doświadcza objawów psychosomatycznych, takich jak bóle brzucha, głowy, zmęczenie i problemy ze snem.
Natomiast badania z 2019 roku przeprowadzone przez Instytut Matki i Dziecka dowiodły, że około 15% młodzieży w Polsce cierpi z powodu zaburzeń psychosomatycznych związanych z lękiem, stresem i problemami emocjonalnymi. Depresja i lęk są najczęściej współwystępującymi zaburzeniami psychicznymi w przypadku zaburzeń psychosomatycznych. Szacuje się, że u około 60% pacjentów z depresją występują objawy somatyczne, takie jak bóle mięśniowe, zmęczenie, bóle głowy czy problemy z trawieniem. Z kolei zaburzenia lękowe często manifestują się jako bóle w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu czy kołatanie serca.
Pandemia COVID­‍‐19 także przyczyniła się do wzrostu liczby przypadków zaburzeń psychosomatycznych. Zwiększony poziom stresu związanego z niepewnością, izolacją społeczną, strachem przed chorobą oraz stratami ekonomicznymi przyczynił się do nasilenia objawów psychosomatycznych, wśród których najpowszechniejsze były przewlekłe bóle, migreny, problemy trawienne czy zaburzenia snu. Badania przeprowadzone w 2021 roku przez Lancet Psychiatry wykazały, że u osób, które przeżyły COVID­‍‐19 wzrósł poziom zaburzeń lękowych, depresji oraz objawów somatycznych. Wielu pacjentów zgłaszało długotrwałe objawy psychosomatyczne związane z tzw. zespołem post­‍‐COVID. Zaburzenia psychosomatyczne wiążą się także z ogromnymi kosztami społecznymi i ekonomicznymi. W krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone i państwa Europy Zachodniej, koszty bezpośrednie (tj. leczenie, hospitalizacje) i pośrednie (utrata produktywności, niezdolność do pracy) związane z zaburzeniami psychosomatycznymi sięgają miliardów dolarów w skali roku. Już w 2019 roku w Stanach Zjednoczonych obciążenia finansowe związane z leczeniem zaburzeń psychosomatycznych przekroczyły 200 miliardów USD rocznie.
Zaburzenia psychosomatyczne stały się powszechnym problemem zdrowotnym XXI wieku, wynikającym ze wzrostu poziomu stresu, presji społecznej oraz pogarszającej się kondycji psychicznej ludzkości. Liczba osób dotkniętych tymi zaburzeniami zwiększa się na całym świecie, a ich leczenie wymaga holistycznego podejścia, uwzględniającego zarówno aspekty zdrowia fizycznego, jak i psychicznego.
Jedną z metod leczenia zaburzeń psychosomatycznych – oprócz zawsze rekomendowanej psychoterapii i farmakoterapii – jest muzykoterapia. Muzykoterapia w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych przynosi szereg korzyści, które wynikają z jej zdolności do wpływania na zarówno psychiczne, jak i fizyczne aspekty zdrowia człowieka. Zaburzenia psychosomatyczne, w których czynniki psychologiczne mają wpływ na objawy fizyczne, mogą być skutecznie łagodzone dzięki zastosowaniu muzyki w terapii – zarówno tej aktywnej, jak i receptywnej.
Istnieje wiele korzyści ze stosowania muzykoterapii w tym obszarze; muzykoterapia może przede wszystkim zmniejszać poziom stresu i lęku, co jest kluczowe w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych. Muzyka działa uspokajająco na układ nerwowy, obniża poziom kortyzolu (hormonu stresu) i pomaga w osiągnięciu stanu relaksacji, co korzystnie wpływa na symptomy fizyczne, takie jak bóle głowy, napięcie mięśniowe czy problemy żołądkowe.
Kolejną korzyścią wynikającą ze stosowania muzykoterapii jest poprawa samopoczucia emocjonalnego. Słuchanie muzyki lub uczestniczenie w sesjach muzykoterapeutycznych może wywoływać przyjemne emocje, zwiększać poziom dopaminy i serotoniny we krwi, co wpływa na polepszenie nastroju i łagodzenie objawów depresyjnych. Pozytywne zmiany w samopoczuciu psychicznym mogą z kolei prowadzić do złagodzenia dolegliwości fizycznych związanych z zaburzeniami psychosomatycznymi.
Muzykoterapia jest także skuteczna w redukcji odczuwanego bólu, zarówno tego chronicznego, jak i ostrego. Działa jako forma dystrakcji, odciągając uwagę od bólu, a także stymuluje wydzielanie endorfin – naturalnych środków przeciwbólowych. Regularne sesje muzykoterapeutyczne mogą obniżyć intensywność dolegliwości bólowych wynikających z napięcia mięśniowego, migren czy innych objawów psychosomatycznych.
Badania wykazały, że muzykoterapia może także mieć korzystny wpływ na układ krążenia, obniżając ciśnienie krwi i tętno. To szczególnie istotne w przypadku osób cierpiących na zaburzenia psychosomatyczne, które mogą objawiać się problemami sercowo­‍‐naczyniowymi wywołanymi stresem i napięciem emocjonalnym.
Muzykoterapia może również pomóc w leczeniu bezsenności, która często współwystępuje z zaburzeniami psychosomatycznymi. Muzyka relaksacyjna przed snem pomaga wyciszyć umysł i ciało, ułatwiając zasypianie i poprawiając ogólną jakość snu, co z kolei może prowadzić do zmniejszenia objawów fizycznych związanych z brakiem odpoczynku.
U osób, które doświadczają objawów psychosomatycznych po urazach lub chorobach, muzykoterapia może wspomagać rehabilitację fizyczną (NMT – neurologiczna muzykoterapia). Poprawia wówczas koordynację ruchową, zmniejsza napięcie mięśniowe i pomaga pacjentom w przełamywaniu lęków związanych z leczeniem czy rekonwalescencją.
Jednym z ważniejszych celów zastosowania muzykoterapii w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych jest zwiększenie samoświadomości i regulacja emocji u pacjenta. Muzykoterapia pomaga pacjentom lepiej rozumieć swoje emocje i ciało, co jest kluczowe w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych, gdzie napięcia psychiczne mają bezpośredni wpływ na zdrowie fizyczne. Dzięki tej terapii, pacjenci mogą skuteczniej regulować emocje, co prowadzi do złagodzenia somatycznych objawów napięcia i stresu. Rekomendowane są w związku z tym różnego rodzaju treningi relaksacyjne z użyciem muzyki (np. wykorzystanie mis tybetańskich).
Co ważniejsze, muzykoterapia może być skuteczną formą terapii komplementarnej, która w wielu przypadkach może zmniejszyć konieczność stosowania leków przeciwlękowych, przeciwbólowych lub nasennych. Jest to korzystne ze względu na ograniczenie działań niepożądanych związanych z farmakoterapią; ma też znaczenie dla tych pacjentów z zaburzeniami psychosomatycznymi, u których farmakoterapia nie zawsze się sprawdza.
Kolejnym ważnym celem stosowania muzykoterapii w zaburzeniach psychosomatycznych jest zwiększenie poczucia kontroli i poprawa jakości życia pacjenta. Regularne sesje muzykoterapii dają pacjentom poczucie większej kontroli nad własnym zdrowiem, co jest istotne w przypadku zaburzeń psychosomatycznych, które często są związane z uczuciem bezradności wobec dolegliwości fizycznych. Muzyka pomaga w budowaniu strategii radzenia sobie ze stresem i wspiera pacjentów w procesie zdrowienia, co prowadzi do ogólnej poprawy jakości życia.
Wzrost świadomości na temat związku między psychiką a ciałem w XXI wieku przyczynił się do częstszego diagnozowania i leczenia zaburzeń psychosomatycznych. Coraz więcej osób korzysta z terapii psychologicznych, w tym z muzykoterapii, terapii poznawczo­‍‐behawioralnej (CBT), mindfulness i innych metod wspierających zdrowie psychiczne. Integracja muzyki jako elementu terapeutycznego stanowi skuteczne narzędzie w holistycznym podejściu do leczenia pacjentów cierpiących na tego typu zaburzenia, co czyni ją cennym uzupełnieniem tradycyjnych metod terapeutycznych.
Książka składa się z 15 artykułów poświęconych wybranych aspektom łączącym psychosomatykę i muzykoterapię. Zbiór rozpoczynają prace przeglądowe: o poszukiwaniu wiedzy na temat psychosomatyki (Stella Kaczmarek), przeglądzie badań nad psychosomatyką przeżycia muzycznego (Klaudia Kukiełczyńska­‍Krawczyk), czy też kondycji psychicznej człowieka w oczach artysty (Magdalena Owczarek).
Wszystkie teksty z rozdziału drugiego (Emocjonalne korelaty zaburzeń psychosomatycznych Stelli Kaczmarek, Psychosomatyczne korelaty otyłości i cukrzycy Tadeusza Pietrasa, Psychosomatyczne aspekty astmy oskrzelowej Andrzeja Witusika, Psychosomatyka stresu Bartłomieja Tarkowskiego i współautorów oraz Psychosomatyczne uwarunkowania zaburzeń lękowych Aleksandry Pawłowskiej) przekazują szeroką wiedzę dotyczącą zarówno wybranych schorzeń psychosomatycznych, sposobów ich leczenia, genezy, jak i wyników prze- prowadzonych badań.
Rozdział trzeci przybliża zastosowanie muzykoterapii w wybranych zaburzeniach psychosomatycznych, w tym w chorobach onkologicznych (Daniela Colonna­‍Kasjan), kompulsywnym objadaniu się (Jagoda Połednik), płodowym zespole alkoholowym FAS (Angelika Wojciechowska) oraz w pracy z dzieckiem z niepełnosprawnością (Aleksandra Bykowska).
Ostatni rozdział prezentuje wybrane metody arteterapeutyczne w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych. I tak Daria Kmieć omawia zastosowanie arteterapii w pracy z osobami uzależnionymi, Zuzanna Kasprzyk­‍‐Molenda – metodę biegania somatycznego, a Natalia Kosztowny użycie mis tybetańskich. Ostatnim artykułem jest praca Joanny Posłusznej pt. Problematyka Mindfulness-Based Stress Reduction a choroby przewlekłe i zaburzenia psychiczne. Najnowsze ujęcia.
Oddając tę pozycję w Państwa ręce, mamy nadzieję, że nie tylko poszerzy ona Państwa wiedzę na temat zastosowania muzykoterapii w wybranych zaburzeniach psychosomatycznych, ale również doda otuchy oraz przyniesie rozwiązanie Państwa somatycznych problemów.